Jongeren en de bibliotheek. Beetje lang artikel, maar interessant voor de bibliotheek!

De volgende stap na Harry Potter nrc leest Libris genomineerden
Hoe kon in Amerika de young adult literature zo populair worden?
Freek Staps
Tieners zouden niet lezen? In de VS is young adult-literature nu zeer populair. Die opkomst is te danken aan een boekhandelketen en aan een doorbraak van taboes.
Freek Staps
Edison Price Vizzini is zon man met wie middelbare scholieren zich liever niet associëren. De auteur draagt zijn mobiele telefoon namelijk aan zijn riem. Daaronder een bruine ribbroek en daarboven een effen overhemd, zonder print. En hij vertelt ook nog vol trots dat hij lang geleden een leerling met talent voor wiskunde was en zijn best deed voor hoge cijfers want ik had iets nodig om me goed over te voelen.
Ondanks dat akomen op vrijdagavond veertien jongeren met haar en kleding volgens de laatste New Yorkse trend in een boekhandel bijeen. Drie uur lang zitten ze aan tafel, met links de planken vol kookboeken, rechts de afdeling Bibles. Ze eten pizza op kosten van de boekhandel, Barnes & Noble, en zijn stil als ze moeten luisteren. Ze schrijven. Ze denken. En daarna lezen ze voor en verstrekken elkaar opbouwende kritiek. Ze wíllen hier zijn.
Edison Price Vizzini, beter bekend als Ned, is hun held. Hij is auteur van boeken zoals Teen angst? Naaah... en Be more chill, typische young adult literature, waar Vizzini er inmiddels meer dan 100.000 exemplaren van heeft verkocht.
In Nederland kunnen tieners zich in bibliotheek en boekhandel verloren voelen tussen de afdelingen kinderboeken en volwassenenliteratuur. In Amerika zijn uitgeverijen, auteurs en bibliotheken het laatste decennium in dat gat gesprongen.
Wat is young adult literature eigenlijk en wie zijn de beoogde lezers?
Niemand die het met zekerheid kan zeggen: uitgeverijen, auteurs, boekhandels en lezers houden er elk hun eigen definitie op na. Om die reden is het onmogelijk om de omvang van die markt vast te stellen. Over het algemeen zouden de lezers tussen twaalf en twintig jaar oud zijn, en volgens de Amerikaanse bibliotheekorganisatie voor dit genre speelt het merendeel van young adult-boeken zich af tegen de achtergrond van adolescentie.
Vaak is de hoofdpersoon een tiener, de omgeving niet zelden een middelbare school. Taboes worden in dit boekengenre veelvuldig doorbroken en de personages vrijen op weinig subtiel beschreven wijze in pashokjes van warenhuizen, ze gebruiken drugs, worden zwanger of slachtoffer van geweld. De bekendste titels zijn Gossip Girl , over rijke tieners in New York (nu ook een tv-serie); de vampiersboeken uit de Twilight-serie (nu een film) en Speak, over een verkracht meisje.
Hoe kon dit genre de afgelopen jaren zo tot bloei komen?
Ondanks de toegenomen verlokkingen van technologieën, gadgets en internet is de verkoop van jeugdliteratuur de laatste tien jaar met een kwart toegenomen. Gerespecteerde auteurs als Isabel Allende, Joyce Carol Oates en Nick Hornby schrijven nu ook voor een jonger publiek. Vijftien jaar geleden had 11 procent van de bibliotheken een werknemer in dienst voor alleen jeugdliteratuur, nu 52 procent. En de Young Adult Library Services Association is de snelst groeiende afdeling van de Amerikaanse bibliotheekorganisatie, de grootste ter wereld.
Die groei is voor een deel te verklaren uit het toegenomen aantal jongeren. Naast de babyboomers zijn de zogeheten millennials, nu tussen 10 en 22 jaar oud, het grootste bevolkingscohort in de VS. Zij zijn de lezers die de laatste jaren opgroeiden met Harry Potter - en nu toe aan de volgende stap.
Maar er is meer. Amerikas grootste keten van boekhandels heeft een cruciale rol gespeeld in deze hausse. Deze keten met 800 boekhandels en 40.000 werknemers heeft namelijk - anders dan (school)bibliotheken - nog wel een budget voor het creëren van nieuwe markten.
Hoofdinkoper Benjamin Ruby van Barnes & Noble laat per e-mail weten dat de groei van het genre de laatste tien jaar buitengewoon is. Hoe groot? Hoeveel wordt er verdiend? Ruby wil het niet zeggen, niemand lijkt het verder exact te weten. Ter indicatie: in dit religieus getinte land heeft een gemiddelde Barnes & Noble- winkel 110 planken gewijd aan religie, en 74 aan young adults. Die heldere presentatie van het aanbod is misschien wel de gouden greep geweest. Ruby: Als ik terugkijk op de laatste tien jaar dan is de meest ingrijpende verandering binnen dit genre dat we de young adult literature hebben losgetrokken van de kinderafdeling.
Bezoek een willekeurige Barnes & Noble-vestiging en meteen wordt duidelijk wat Ruby bedoelt. De kasten met young adult-boeken staan op zichzelf, apart van de felgekleurde en schreeuwerige kinderboeken. Hier lopen ook volwassenen rond, op zoek naar aansprekende titels. Geen tiener die zich dus hoeft te schamen.
Sarah Debraski van de bibliotheekorganisatie voor dit genre vindt de veronderstelling dat jongvolwassenen minder lezen onzin. Loop maar eens een bibliotheek binnen, adviseert ze. Daar zitten de tieners achter computers of ze zoeken naar stripboeken, graphic novels, getekende romans. Debraski: We moeten ons denken aanpassen over wat lezen is. Lezen gaat verder dan een roman. Tijdschriften, audioboeken - vallen daar net zo goed onder.
Barnes & Noble beaamt dit. Jongvolwassenen hebben een alles verslindende behoefte aan de meest gevarieerde media, zegt Ruby, en dat geldt ook voor wat we traditioneel boeken noemden. En daaruit blijkt dat ook deze keten bij boeken niet langer refereert aan een gedrukte een gebonden, fysieke stapel papier.
Door deze ontwikkelingen geniet het schrijverschap meer populariteit. Toch begeef je je als auteur niet echt op het pad naar de rijkdom, waarschuwt Vizzini zijn toehoorders in de boekwinkel. Maar als hij ze een tip mag geven? Hij wijst naar de planken met kookboeken. Met geen enkel genre wordt meer verdiend. En ze zijn bovendien makkelijk te maken. In tegenstelling tot zijn eigen genre.
Lezen gaat verder dan een roman. Audio-boeken en bladen vallen daar ook onder De Nederlandse kinderboekwereld worstelt met de boeken voor jongvolwassenen. Vorig jaar prees de jury van de Gouden Zoen Dit is alles van de Brit Aidan Chambers, maar kwalificeerde de vuistdikke roman tegelijkertijd als te moeilijk om te kunnen bekronen als jeugdboek. De discussie die daarop losbarstte maakte vooral duidelijk dat er in Nederland een gat zit in de leeftijdscategorie van pakweg 15 tot 20 jaar. De uitreiking van de Gouden Zoen, die normaal in mei plaatsheeft, is dit jaar tot nader order uitgesteld. De brancheorganisatie CPNB bezint zich namelijk op de jeugdboekenprijs, die sinds 1997 wordt uitgereikt voor het beste jeugdboek. Misschien wordt de leeftijdscategorie - nu 12 tot 16 jaar - uitgebreid. Misschien komt er een aparte prijs voor young adult-literatuur. Een complicatie is dat young adult in Nederland nog geen volwaardig genre is. Boekhandels hebben geen aparte kast voor jongvolwassenen, uitgevers geen aparte fondsen. Lemniscaat, met een lange traditie in romans voor adolescenten, heeft enkele pogingen ondernomen. Enkele jaren geleden presenteerde Lemniscaat zonder veel commercieel succes de In Between-reeks met romans die door zowel volwassenen als jongeren gelezen kunnen worden. Op dit moment verschijnt bij Lemniscaat de serie Made in the USA met vertalingen van Amerikaanse young adult. Het piepjonge Moon afficheert zich ook als uitgever van young adult met onder meer De gave van Katsa (Boeken, 02.05.2009). Hoe klein ook, het genre bevat enkele van de interessantste boeken die de laatste jaren zijn verschenen. Een selectie: Els Beerten: Allemaal willen we de hemel. Monumentale roman over collaboratie en verzet tijdens WO II, verteld door jongeren die volwassen worden in Vlaams dorp. (2008) John Green: Paper Towns. Geestige highschool- dan wel reisroman over slimme jongen die op zoek gaat naar mysterieus meisje en uiteindelijk zichzelf, de poëzie en de waarachtigheid ontdekt. (2009) Meg Rosoff: Hoe ik nu leef. Meeslepende monoloog over liefde en seks tijdens de Derde Wereldoorlog, waarin verwend en welbespraakt meisje haar leven ziet opbloeien en instorten. (2004) Andreas Steinhöfel: Het midden van de wereld. Familieroman met personages die zijn gebaseerd op de Griekse goden beschrijft de strijd van eigenzinnige bewoners van oud landhuis met de bekrompen dorpsbewoners. (2005) Floortje Zwigtman: Wolfsroedel. Huiveringwekkende en vernieuwende roman over goed en kwaad, waarbij tal van Roemeense volkslegenden zijn verweven met verhaal over jongens die de weg van misdaad en dood kiezen. (2002) (Karel Berkhout)